आधुनिक युद्धाच्या क्षेत्रात, संरक्षण यंत्रणा आक्षेपार्ह क्षमतेइतकीच महत्त्वाची आहे. यापैकी इस्रायलचा आयर्न डोम क्षेपणास्त्र संरक्षण तंत्रज्ञानाचा शिखर म्हणून उभा आहे. Rafael Advanced Defence Systems and Israel Aerospace Industries द्वारे विकसित केलेली, Iron Dome ही सर्व-हवामानातील हवाई संरक्षण प्रणाली आहे जी कमी पल्ल्याच्या रॉकेट्स आणि तोफखान्यांना रोखण्यासाठी आणि नष्ट करण्यासाठी डिझाइन केलेली आहे¹.
ऑपरेशनल इतिहास
आयर्न डोम 2011 मध्ये कार्यान्वित घोषित करण्यात आला आणि प्रथम बीरशेबाजवळ तैनात करण्यात आला. त्याचे लढाऊ पदार्पण थोड्याच वेळात झाले, त्याने गाझा वरील रॉकेट यशस्वीरित्या रोखले. तेव्हापासून, तो इस्रायलच्या संरक्षण रणनीतीमध्ये एक महत्त्वाचा घटक आहे, विशेषत: गाझासह विविध संघर्षांदरम्यान.
तांत्रिक माहिती
लोकसंख्या असलेल्या भागांची सुरक्षा सुनिश्चित करून 4 ते 70 किलोमीटर अंतरावरील धोके रोखण्यात ही यंत्रणा सक्षम आहे. प्रत्येक बॅटरीमध्ये तीन ते चार लाँचर्स असतात, प्रत्येकामध्ये 20 इंटरसेप्टर्स असतात, जे येणाऱ्या धोक्यांना उल्लेखनीय अचूकतेने तटस्थ करण्यासाठी तयार असतात.
प्रभावीता आणि प्रभाव
आयर्न डोमची प्रभावीता लक्षणीय आहे, इस्त्राईलच्या सैन्याने 90% पर्यंत यशाचा दर दावा केला आहे. हा उच्च यश दर इस्रायलसाठी गेम-चेंजर आहे, तीव्र संघर्षाच्या कालावधीत जीवितहानी आणि नुकसान लक्षणीयरीत्या कमी करत आहे².
आर्थिक बाबी
आयर्न डोम सिस्टीमची किंमत लक्षणीय आहे, प्रत्येक बॅटरीचा अंदाज $50 दशलक्ष आहे आणि प्रत्येक इंटरसेप्शनची किंमत $100,000 ते $150,000 दरम्यान आहे. तथापि, या प्रणालीतील गुंतवणूक जीवन आणि पायाभूत सुविधांचे संरक्षण करण्यासाठी त्याचे मूल्य दर्शवते.
आंतरराष्ट्रीय हित
आयर्न डोमचे यश जागतिक स्तरावर दुर्लक्षित राहिलेले नाही. 2019 मध्ये, युनायटेड स्टेट्सने इस्त्रायलच्या सीमेपलीकडे त्याची संभाव्य उपयुक्तता हायलाइट करून, आयर्न डोम बॅटरी खरेदी आणि चाचणी करण्याची योजना जाहीर केली.
निष्कर्ष
आधुनिक युद्धाच्या धोक्यांपासून एक मजबूत कवच प्रदान करून, आयर्न डोम हवाई संरक्षण प्रणालीतील महत्त्वपूर्ण प्रगती दर्शवते. त्याच्या तैनातीमुळे धोरणात्मक लँडस्केप बदलला आहे, एक संरक्षणात्मक छत ज्याच्या अंतर्गत राष्ट्र शांतता आणि स्थिरता शोधू शकते.
अनेक देशांनी इस्रायलच्या आयर्न डोम प्रमाणेच क्षेपणास्त्र संरक्षण प्रणाली विकसित केली आहे किंवा त्यात रस दाखवला आहे. येथे एक संक्षिप्त विहंगावलोकन आहे:
- युनायटेड स्टेट्स: यूएसकडे स्वतःची क्षेपणास्त्र संरक्षण प्रणाली आहे आणि त्यांनी आयर्न डोम तंत्रज्ञानामध्ये देखील स्वारस्य दाखवले आहे¹.
- युनायटेड किंगडम: यूकेने त्याची स्काय सेबर प्रणाली तयार करण्यासाठी आयर्न डोम तंत्रज्ञान प्राप्त केले आहे³.
- भारत: भारताने पृथ्वी एअर डिफेन्स (PAD), ॲडव्हान्स्ड एअर डिफेन्स (AAD), आणि आकाश एअर डिफेन्स³ यासारखी स्वतःची बॅलिस्टिक मिसाइल डिफेन्स (BMD) प्रणाली विकसित केली आहे.
- फ्रान्स, इटली आणि यूके: या देशांनी PAAMS (सी वाइपर) प्रणाली आणि SAMPT, जमिनीवरून प्रक्षेपित केलेली अँटी-बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्र प्रणाली विकसित केली आहे².
- रशिया, चीन आणि इराण: या राष्ट्रांची स्वतःची क्षेपणास्त्र संरक्षण प्रणाली आहे².
- युरोपियन स्काय शिल्ड इनिशिएटिव्ह: 2022² मध्ये पंधरा युरोपीय राज्ये जर्मन-नेतृत्वाखालील उपक्रमात सामील झाली.
- इतर देश: रोमानिया, सायप्रस, अझरबैजान, दक्षिण कोरिया आणि सिंगापूर यांनी लोह घुमट प्रणालीमध्ये स्वारस्य दाखवले आहे¹.
या प्रणाली विविध हवाई धोक्यांपासून संरक्षण करण्यासाठी प्रगत हवाई संरक्षण क्षमता विकसित करण्याच्या जागतिक प्रवृत्तीचा भाग आहेत.